इटहरी । पूर्वाञ्चलको मुटुको रुपमा रहेको प्रदेश नम्बर १ को राजधनी बन्ने इटहरी हुने भएकोे छ । १ नम्बर प्रदेशको राजधनी इटहरी बन्ने भएपछि गैरव्यापारिक नागरिकहरुको बसोबास ह्वात्तै बढेको छ
हालसम्म इटहरीलाई व्यापारिक शहर (बिजनेस सीटी) का रुपमा लिइने गरिएको छ । धरान र बिराटनगर जाने मध्यमार्गमा पर्ने इटहरी विगत केही वर्षयता तीव्र शहरीकरण भइरहेको उदीयमान नगर हो । अहिले यो शहरलाई ‘बिजनेस सिटी’ मात्रै भन्दा उसमाथि न्याय नहुन सक्छ । किनभने । शिक्षा क्षेत्रमा इटहरीले गरेको विकासलाई हेर्ने हो भने यसलाई पूर्वाञ्चलका शैक्षिक ‘हब’ का रुपमा समेत हेर्न सकिने अवस्था छ ।
कला र संस्कृतिको विकासको दृष्टिले हेर्दा इटहरीलाई सांस्कृतिक शहर (कल्चरल सीटी) पो भन्नुपर्ने हो कि ? बढ्दो होटल व्यवसायले यसलाई पर्यटकीय सहरको झल्को पनि उत्तिकै दिइरहेको छ ।
यो अवस्थामा इटहरीको खास पहिचान के हो ? अथवा अब निर्वाचित भएर आउने राजनीतिक नेतृत्वले इटहरीलाई कस्तो शहर बनाउन उपयुक्त होला ? इटहरीमा रहेर लामो समय पत्रकारिताको अनुभव गरेका सञ्चारकर्मीहरुसँग हामीले इटहरीका एजेण्डाबारे बुझ्न खोज्यौं ।
क्षेत्रीय रंगशाला बनिरहेको इटहरीमा एउटा उन्नत स्तरको सरकारी अस्पताल छैन । बिरामी पर्दा धरान या बिराटनगरतिरै दौडनपुर्छ । केही वर्ष अघिसम्म शिक्षाको दृष्टिले पनि इटहरी निकै पछाडि थियो, तर, अहिले शिक्षामा आकर्षणको केन्द्र बन्न थालेको छ ।
निश्चय नै इटहरी व्यापारिक शहर हो । तर, यो औद्योगिक शहर होइन । नगरको ५ सय मिटर दक्षिण गएपछि उद्योगहरु भेटिन्छन् ।
उद्योगको धुँवाको मुस्लो बिराटनगरसम्मै देख्न सकिन्छ । अब इटहरीलाई पनि यसैगरी धुँवाका चिम्नीहरुले भरिएको शहर बनाउन उपयुक्त देखिँदैन । इटहरी नगरपालिकालाई यसअघि हरित नगरका रुपमा सोचिएको थियो, जसलाई निरन्तरता दिनुपर्ने स्थानीयको माग छ ।
होटल व्यवसायको विकास इटहरीको अर्को सम्भावनायुक्त क्षेत्र हो । पूर्वका विभिन्न पहाडमा हुने पर्यटकीय विकासको दृष्टिले इटहरीलाई आन्तरिक पर्यटनको केन्द्रका रुपमा विकास गर्न सकिन्छ ।
प्रदेशको राजधानी नै बनाउनका लागि इटहरीमा उपयुक्त प्रशासकीय संरचना कहाँ छ ? त्यसका लागि आवश्यक पूर्वाधार निर्माणार्थ जमिन पनि त चाहिन्छ । अनि शहरको थप विस्तार हुने ठाउँ छ कि छैन ! हामीले यसबारे स्थानीय सञ्चारकर्मीहरुसँग चासो राख्यौं ।
पत्रकार धमलाले यसको पनि विकल्प सुझाए । उपमहानगरपालिका अन्तरगत गर्ने तरहरामा कृषि अनुसन्धान केन्द्र छ, सो केन्द्रमा भवनहरु र प्रशस्त जमीनसमेत छ । त्यहाँको अनुसन्धान केन्द्रलाई अन्यत्र स्थानान्तरण गरेर या त्यहीँ व्यवस्थापन गरेर तरहरा कृषि अनुसन्धान केन्द्रलाई १ नम्बर प्रदेशको राजधानी बनाउन सकिन्छ ।
तरहरालाई १ नम्बर प्रदेशको राजधानी बनाउन उपयुक्त हुने धमलाको विचारलाई अर्का पत्रकार एवं एभीन्युज टीभीका पूर्वाञ्चल ब्यूरो प्रमुख सचिन पोखरेलले पनि समर्थन जनाए । पोखरेलले तरहरामात्रै नभएर इटहरीका अन्य ठाउँमा पनि ५० औं विघा जमिन रहेकाले त्यहाँ पनि प्रदेशको राजधानी राख्न सकिने बताए ।
छलफलकै क्रममा इटहरीका पुराना एवं बरिष्ठ पत्रकार कृष्णविनोद लम्सालले थपे, तरहराजस्तै इटहरीबाट पूर्वपट्टि मोरङको गोठगाउँमा पूर्वाञ्चल विश्वविद्यालय रहेको ठाउँमा पनि पर्याप्त जमीन र संरचनाहरु छन्, त्यहाँ पनि १ नम्बर प्रदेशको राजधानी राख्न सकिन्छ ।
इटहरीमै राजधानी किन ?
प्रदेशको राजधानी इटहरीमै राख्ने किन नि ! धनकुटा या बिराटनगरमा बनाए के हुन्छ ? यो प्रश्नमा स्थानीय सञ्चारकर्मीहरुको एकमुष्ट तर्क यस्तो थियो ।
एक नम्बर प्रदेशमा रहेका १४ जिल्लामध्ये पहाडका जनतालाई बिराटनगर जानुभन्दा इटहरी पायक पर्छ । एक नम्बर प्रदेशमा सोलुखुम्बु, ओखलढुंगा, उदयपुर र खोटाङजस्ता जिल्लाहरु समेटिएका छन् । यी जिल्लाका बासिन्दाहरु धनकुटा र बिराटनगरको यात्रा गर्दा इटहरी हुँदै आउने जाने गर्दछन्, त्यसैले इटहरी सबैका लागि केन्द्र भागमा पर्छ । र, यही केन्द्र भागमा परेकै कारण अहिले इटहरीको तीब्र शहरीकरण भइरहेको हो ।
सगरमाथा अञ्चल जस्तै मेची अञ्चलका चारै जिल्लाका मानिसहरुलाई पनि बिराटनगर वा अन्यत्रभन्दा इटहरी नै सहज हुन्छ । इटहरी शहरको विस्तारको सम्भावना पनि प्रशस्तै छ । सार्वजनिक जमिन र भौतिक संरचनाहरु पनि छन् ।
तर, इटहरीमा विमानस्थल छ त ? यो प्रश्नको जवाफ पनि स्थानीय सञ्चारकर्मीहरुले दिए । रोचक ढंगले दिए ।
प्रदेशको राजधानीभन्दा एकाध किलोमिटर टाढा विमानस्थल हुनु राम्रो हो । प्रदेशको राजधानीमै विमानस्थल किन चाहियो ? बिराटनगरमा विमानस्थल छँदैछ, अलि मास्तिर धरानमा पनि विमानस्थल बन्दै छ । दुई ठाउँ विमानस्थल हुँदाखेरि इटहरीमा चाहिँदैन ।
महानगरपालिका भएकै कारण बिराटनगरलाई नै प्रदेशको राजधानी बनाउनुपर्छ भन्ने हो भने ७ नम्बर प्रदेशमा एउटा पनि महानगरपालिका छैन । त्यस्तै दुई नम्बर प्रदेशको राजधानी जनकपुरलाई बनाउनुपर्छ भन्ने बहस भइरहेको छ । तर, जनकपुर महानगर होइन, वीरगञ्ज मात्रै महानगरपालिका हो । दुई नम्बर प्रदेशको राजधानी बाराको सिमराले पनि दाबी गर्न सक्छ ।
तर्क के आयो भने धनकुटा सदरमुकाम पनि महानगरपालिका होइन । तर, धनकुटाबासीले पनि प्रदेशको राजधानी धनकुटामा हुनुपर्ने माग राख्न छाडेका छैनन् । धनकुटा प्रदेशको राजधानीका लागि ‘कुनो’ पर्ने इटहरीबासीको तर्क छ ।
चुनावपछि के हुन्छ राजधनीको बारेमा
इटहरीको मूल एजेण्डा ‘प्रदेशको राजधानी’ नै हो भन्ने सुनिसकेपछि हामी यो उदीयमान हुँदै गरेको शहरको राजनीतिक शक्ति सन्तुलन केलाउने प्रयासतिर लाग्यौं ।
‘मसँग ०५४ सालको स्थानीय चुनावको सबै डाटा छ, तर जनसंख्या आकाशिएका कारण त्यो डाटाको काम छैन’ पत्रकार कृष्णविनोद लम्सालले भने( ‘इटहरीमा कुन पार्टीको पोजिसन कस्तो छ भनेर विश्लेषण गर्न सकिँदैन, नयाँ शहर भएकाले पुरानो तथ्यांक यहाँ काम लाग्दैन ।’
पत्रकार लम्सालले भनेजस्तै इटहरीमा विभिन्न जिल्लाबाट बसाइँ सरेर आउने मानिसहरुको ओइरो लागेका कारण कमसेकम एउटा चुनावको नतिजा नहेरी यहाँको ‘पोजिसन’ बताउन सकिँदैन । पत्रकार लम्सालका अनुसार धरानको चुनावी अनुमान लगाउन सकिन्छ, तर इटहरीको सकिँदैन ।
स्थानीय तह पुनसंरचना आयोगको तथ्यांक अनुसार इटहरी उपमहानगरपालिकाको जनसंख्या १ लाख ४० हजार ५ सय १७ छ । उपमहानगरमा २० वटा वडाहरु छन् ।
पछिल्लो जनगणनामा ७४ मात्रै हजार जनसंख्या रहेको इटहरीमा उपमहानगरपालिका बन्दासम्म हाँसपोसा, एकम्बा, पकली र खनार गाविसहरु गाभिएका छन् । यी गाविसहरु गाभिएपछि इटहरी उपमहानगरको जनसंख्यामात्रै बढेन, जातीय संरचना र सन्तुलनमा समेत निकै ठूलो हेरफेर भएको छ ।
जनगणनाको तथ्यांकका आधारमा हेर्दा इटहरीमा पहाडे क्षेत्री बाहुनको संख्या ४७ हजार भन्दा बढी छ । पहाडे समुदायका जनजातिहरुको संख्या २० हजारको हाराहारीमा छ भने थारुमात्रै एक्लै २१ हजार भन्दा बढी छन् ।
इटहरीमा बाँतर सरदार लगायतका जातिहरुको बसोबास ५ हजार भन्दा बढी छ भने नेवार जातिको बसोबास पनि ५र६ हजारको संख्यामा छ । उपमहानगरपालिकामा मुलसमान समुदायको बसोबास ५ हजार भन्दा बढीको संख्यामा रहेको छ ।
इटहरी उपमहानगरपालिका मधेसी समुदायका विभिन्न आदिवासीहरुको बसोबास रहेको बहुसांस्कृतिक एवं बहुजातीय नगरी हो । यहाँ दलित समुदायको पनि बाक्लो उपस्थिति छ । रोचक त के छ भने इटहरीमा ६९ जातजातिको बसोबास छ । अन्य दलित, अन्य तराई र जात नखुलेका मानिसहरुको पनि इटहरीमा बसोबास रहेको जनगणनाको तथ्यांकमा देखिन्छ । समाजशास्त्रीय अध्ययनका लागि इटहरीको समाज अध्ययनयोग्य छ ।
स(साना जातीय समुहहरु धेरै भए पनि मुख्य जातीय क्लष्टरहरुका आधारमा इटहरीको विश्लेषण गर्दा पहाडे क्षेत्रीबाहुन, पहाडे जनजाति र थारु जातिको त्रिपक्षीय सन्तुलन मिलेको देखिन्छ ।
पकली, हाँसपोसा र खनारलाई इटहरीमा गाभिएपछि थारु जातिको प्रभाव र शक्ति अरु बढेको देखिन्छ । एकम्बालाई इटहरीमा मिलाउँदा पहाडे जनजातिहरु बलियो बनेको देखिन्छ । हाँसपोसाबाट पनि राई, तामाङ र लिम्बुको उल्लेख्य संख्या थपिएका कारण इटहरीमा आदिवासी जनजातिको प्रभाव बढेको देखिन्छ । हाँसपोसाको सम्मिलनले इटहरीमा क्षेत्री बाहुनको पनि संख्या थपिएको छ ।
एकातर्फ स(साना जातजातिहरु धेरै हुनु, थारुको जनसंख्या उल्लेख्य रहनु, पहाडे जनजातिको संख्या पनि प्रभावकारी हुनु र क्षेत्री बाहुनको बाहुल्य हुनुले इटहरीको राजनीति र चुनावलाई चासोको विषय बनाउने पक्कापक्की छ ।
यो अवस्थामा उपमहानगरपालिकाको कुर्सी ताकिरहेका राजनीतिक दलका नेताहरुले थारु, नेवार, क्षेत्री बाहुन, जनजाति, दलित, मुसलमान, सबैको विश्वास जित्नुपर्ने देखिन्छ ।
आगामी स्थानीय चुनावमा कुन समुदायको कस्तो नेतृत्वले इटहरीका जनताको विश्वास जित्ने हो, त्यो अहिले नै विश्लेषण गर्नु हतारो हुनेछ ।
इटहरी हाँक्ने सारथीको खोजी
इटहरी उपमहानगरलाई कस्तो बनाउने भन्ने प्रश्नसँगै यसको सारथी कस्तो बनाउने भन्ने नेतृत्वको प्रश्न स्वाभाविकरुपमा उठ्छ ।
जहाँसम्म इटहरीको मेयरका उम्मदेवारको प्रश्न छ, एमालेले जिल्ला पार्टी अध्यक्ष द्वारिकलाल चौधरी र सर्वध्वज साँवा, रामप्रसाद चौलागाईंमध्ये एकलाई मेयरमा उठाउने तयारी गरेको छ । एमालेले उपमेयरमा लक्ष्मी गौतम र विष्णु शर्मामध्ये एकलाई उम्मेदवार बनाउने चर्चा छ ।
त्यसैगरी नेपाली कांग्रेसबाट रामचन्द्र पौडेल पक्षका हेमकर्ण पौडेल र देउवा पक्षका रोहित प्रसाईंको नाम चर्चामा छ । पौडेल केही विवादित छविका मानिन्छन् ।
प्रसाईं चाहिँ उद्योग वाणिज्य महासंघको केन्द्रीय समितिमा समेत नेतृत्व गरेका व्यक्ति हुन् । तर, पार्टीभित्रको सक्रिय राजनीतिक योगदानमा प्रसाई भन्दा पौडेल अगाडि छन् । सापेक्षित स्वच्छ छवि खोज्दा प्रसाईको स्कोर बढी हुन्छ । गुटगत हिसाबले हेमकर्णको पोजिसन रोहितको भन्दा अलि कमजोर छ । कांग्रेसका तर्फबाट उपमेयरमा गीता श्रेष्ठ र विमला ढकालको नाम अगाडि आएको छ ।
माओवादी केन्द्रले इटहरी उपमहानगरको मेयरमा हरिमाया जिमी ९वीरता किराँती० लाई अघि सारेको छ । उपमेयरमा सागर सुवेदीको नाम माओवादीले टुंगो लगाएको छ । पहिला माओवादीबाट सुवेदी मेयरको उम्मेदवारका रुपमा चर्चामा थिए । तर, उनी एकाएक उपमेयरको उम्मेदवार बन्नुका पछाडि नेपाली कांग्रेससँग गठबन्धन गर्नका लागि सिलसिला मिलाइएको धेरैले अनुमान गरेका छन् ।
नयाँ शक्ति र राप्रपाबाट केही मानिसलाई आफ्नो पार्टीमा प्रवेश गराएका साझा पार्टीका रविन्द्र मिश्र पनि उम्मदेवार खोज्दै इटहरी पुगेका छन्
इटहरीमा राप्रपाबाट मेयरमा रोहितबहादुर कार्कीको नाम टुंगो लागिसकेको छ । त्यस्तै विजय गच्छदार नेतृत्वको लोकतान्त्रिक फोरमबाट मनोज चौधरीको नाम चर्चामा छ ।
यसैवीच नयाँ शक्ति र राप्रपाबाट केही मानिसलाई आफ्नो पार्टीमा प्रवेश गराएका साझा पार्टीका रविन्द्र मिश्र पनि उम्मदेवार खोज्दै इटहरी पुगेका छन् ।
इटहरीबासीले कस्तो नेतृत्व छनोट गर्लान् रु अहिल्यै बताउन सकिँदैन । न त यहाँका राजनीतिक दलहरुले इटहरीलाई कस्तो शहर बनाउने एजेण्डा प्रस्तुत गर्लान् ? त्यो पनि प्रष्टसित हेर्न पाइएको छैन । तर, यति कुराचाहिँ प्रष्ट छ । गुणात्मकरुपमा समृद्धिको बाटोमा अघि बढेको इटहरीले परम्परागत हैन, उर्जाशील एवं भिजनरी नेतृत्व माग गरिरहेको छ ।
प्रतिक्रिया