भोजपुर । राम्रो आम्दानी लिन सकिने भएपछि भोजपुरका किसान लाहा खेतीमा आकर्षित भएका छन्। गत वर्षदेखि डिभिजन वन कार्यालयले लाहा खेती विस्तार गरेसँगै स्थानीयमा आकर्षण बढेको हो।
लाहा खेतीलाई विस्तार गर्नको लागि वन कार्यालय भोजपुरले अरुण गाउँपालिकाका सुक्खाग्रस्त क्षेत्रलाई छानेको छ। जुन क्षेत्रमा खयर, बयरलगाएतका वनस्पति प्रशस्त मात्रामा रहेका छन्।
खयर, बयरसँगै झापाबाट लाहा खेती विस्तार गर्न सकिने सामिया लता जातको विरुवासमेत वितरण गरिएको छ। लाहालाई अझ विस्तार गर्न स्थानीयको माग र आवश्यकताको आधार यस्ता विरुवालाई थप विस्तार गर्ने योजना रहेको वन कार्यालयले जनाएको छ। सामिया लता प्रजातिको विरुवामा लाहा खेती गरेर १० वर्षसम्म उत्पादन लिन सकिने वन कार्यालयले जनाएको छ।
किसानलाई लाहा खेतीबारे जानकारी दिन झापा, धनकुटा र संखुवासभाबाट लाहाको खेती गरिरहेका अगुवा किसान तथा विज्ञहरुलाई ल्याएर यसको बजार तथा खेती गर्ने तरिकाबारे जानकारी दिइएको वन कार्यालय भोजपुरका प्रमुख विष्णुलाल घिमिरेले बताए।
अरुण गाउँपालिका ६ का लाहा खेती गर्न इच्छुक निजी तथा सामुदायिक वनका उपभोक्ताहरूको तथ्यांक संकलन गरेर खेती विस्तारलाई जोड दिइने प्रमुख घिमिरेले बताए। आवश्यक परे किसानहरुलाई अध्ययन भ्रमणसमेत गराउने योजना रहेको उनको भनाइ छ।
‘भोजपुरमा लाहा खेतीका लागि धेरै क्षेत्रहरु उपयोगी छन्। यसको व्यावसायिक खेती गर्न सके वन पैदावरको सरक्षणसँगै आयस्तरलाई बृद्धि गर्न सकिन्छ‚’ उनले भने, ‘यहाँका किसानहरुलाई खेती प्रविधिको विषयमा जानकारी दिएर व्यावसायिक बनाउने योजनाअनुसार काम गरिरहेका छौँ। उहाँहरुमा यसको खेतीप्रतिको आर्कषण बढेको छ।’
किसानहरुलाई आयआर्जनमा जोड्न सकिने साथै खेर गइरहेका जमिनहरुको सदुपयोग हुने भएकाले लाहाको खेतीमा जोड दिने अरुण गाउँपालिका अध्यक्ष गजेन्द्रबहादुर कार्कीले बताए।
‘वन कार्यालयले अभियानको रुपमा जिल्लामा पहिलो पटक लाहा खेतीको शुरुवात गरेको छ‚’ अध्यक्ष कार्कीले भने, ‘यसलाई सफल बनाउन हामी पनि योजनाबद्ध रुपमा काम गर्छौँ। बजारीकरणको लागि भने सरकारले ध्यान दिनुपर्छ। बजारमा समस्या भयो भने किसान मारमा पर्छन्। किसानलाई व्यवसायिक खेतीमा जोड्न गाउँपालिकाले सहयोग गर्छ।’
बजारमा लाहाको माग धेरै रहेको झापामा लाहाको उद्योग सञ्चालन गरिरहेका डम्बर विश्वकर्माले बताए। जति उत्पादन भएपनि उत्पादित लाहाको जिम्मा आफूले लिने उनको भनाइ छ।
‘अहिले पनि लाहाको बजार मागलाई धान्न सकिएको छैन। नेपालमा यसको खासै खेती हुँदैन। अहिले पनि भारतको बजारबाट लाहाको खरिद गर्नु पर्ने अवस्था छ‚’ विश्वकर्माले भने, ‘धनकुटा र संखुवासभालगायत ठाउँबाट पनि केही मात्रामा लाहाको कच्चा पदार्थ ल्याउने गरेको छु। त्यसैले जति पनि उत्पादित लाहा हुन्छ‚ त्यसको बजारको जिम्मा म लिन्छु। यसबाट हामीले आयस्तरलाई राम्रो बनाउन सक्छौ भने, भारत जाने करोडौँ रुपैयाँलाई नेपालमा रोक्न सक्छौं।’
भारतमा १५ वर्षभन्दा बढी लाहा उत्पादन गर्ने कम्पनीमा काम गरेर त्यसको अनुभवको आधारमा नेपाल नै उद्योग खोलेको विश्वकर्माले बताए।
लाहालाई खयर, बयर‚ मौवा प्रजातिका रुख विरुवासँगै सामिया लता जातको विरुवालाई विस्तार गरेर व्यावसायिक रुपमा खेती गर्न सकिने उनको भनाइ छ।
‘खयर, बयर नभएका स्थानमा सामिया लता जातको विरुवा विस्तार गरेर लाहाको व्यावसायिक खेती गर्न सकिन्छ। यस्ता जातका विरुवामा लगाएको लाहाले १० वर्षसम्म आम्दानी लिन सकिन्छ‚’ विश्वकर्माले भने, ‘यसबाट कुसुमी जातको लाहा उत्पादन हुन्छ। जुन लाहाको मूल्य र माग रंगिनी जातको लाहाभन्दा धेरै बढी छ। यसबाट दुई पटक लाहा संकलन गर्न सकिन्छ। यो प्रजातिको विरुवा बढीमा पाँचदेखी सात फिट उचाई हुने भएकाले संकलन गर्न सजिलो छ भने उत्पादन पनि राम्रो लिन सकिन्छ।’
लाहाको कच्चा पदार्थ प्रतिकिलो २५० देखि ६०० रूपैयाँसम्म र यसको प्रशोधन गरेपछि प्रतिकिलो एक हजार ८०० देखि दुई हजार रूपैयाँसम्म बिक्री हुने गरेको विश्वकर्माले जानकारी दिए। फर्निचर कारखाना, सुन पसललगायत अन्य विभिन्न काममा प्रयोग हुने लाहा भारतीय बजारबाट आउने गरेको उनको भनाइ छ।
मौवा लगाएत ठूला जातका रुखबाट १०० किलोसम्म लाहा संकलन गर्न सकिने धनकुटाको साँगुरीगढीमा लाहाको व्यावसायिक खेती गरिरहेका किसान इन्द्रबहादुर याक्खाले बताए। ‘हाम्रोतिर विषेश गरेर मौवा, बयर र बड्केसमा खेती गरिरहेका छौँ‚’ याक्खाले भने, ‘हामीले एक सालमा आठ क्विन्टलसम्म उत्पादन गर्छौं।’
वन कार्यालयले पहिलो पटक लाहा खेतीको थालनी गरेकोमा स्थानीय उत्साहित भएका छन्। व्यवसायिक रुपमा खेती गर्न सके लाहाबाट राम्रो आम्दानी लिन सकिने अरुण गाउँपालिका ६ का गणेश राईले बताए।
प्रतिक्रिया