संखुवासभाको भोटखोलाबासीले अपर अरुण आयोजनामा भोटखोलाबासीको सहभागिता के हुने भन्ने प्रश्न उठाएका छन् । आइतबार संखुवासभा–काठमाडौ जर्नालिष्ट एशोसिएसन (एसकाज) ले काठमाडौँमा गरेको अपर अरुणमा भोटखोलाबासीको सहभागिता र अवसर बिषयक कार्यक्रममा उनीहरुले अपर अरुण आयोजना बारे आयोजनास्थल भोटखोलाबासीसंग कसैले छलफल नगरेको गुनासो गरे । उनीहरुले भोटखोलाबासीको सहभागिता बेगर अपर अरुण अगाडी बढेको भन्दै हाम्रो सहभभागिता के हुने भन्ने प्रश्न गरेका हुन् ।
अपर अरुणको सम्बन्धमा धेरै छलफल र बहस भई सके पनि आयोजना स्थलका जनताबारे कुनै चासो नदिएको उनीहरुको गुनासो थियो । स्थानीय जनताले कुन माध्यमबाट लगानी गर्ने र कसरी समावेश गर्ने भन्ने बिषय अझै पनि अन्योल भएको भन्दै स्थानीय जनतालाई बुझाउनु पर्नेमा उनीहरुको जोड थियो । चुनाव लाग्यो, नेताहरु भोट मात्र माग्न आउने भन्दै जनतालाई लाभ हुने कुनै परियोजनाकोबारेमा बहस र छलफल नगरेको उनीहरुको टिप्पणी छ ।
उनीहरुले अपर अरुणको बिषयमा भोटखोलाबासीको ढोका–ढोकामा पुगेर ढकढक्याउनु पर्नेमा जोड दिए । आफूहरुले पाउनु पर्ने लाभको सुनिश्चितता हुनु पर्ने ताप्चेन भोटेको माग छ । अरुण स्वच्छता, सुन्दरताको मुहान र पहिचान भएको भन्दै त्यस क्षेत्रको बिनाश अस्वीकार्य हुने पनि बताए । अपर अरुण आयोजना आफै लगानी गरेर बनाउने कुरामा भोटखोलाबासीको एकमत रहेको र आजैबाट क्षेत्रगत छलफल थाल्ने उनीहरुको भनाई थियो ।
भोटखोलाबासीकालागि निःशुल्क शेयर, बिक्रि शेयरको ५० प्रतिशत छुटमा पाउँनु पर्ने उनीहरुको माग छ । स्थानीय पेम्बा भोटेले आयोजना भोटखोलामा बन्ने भएपछि त्यस आयोजनाको स्वामित्व ग्रहण गर्न सक्ने बताए । आयोजना व्यक्तिमूखि भन्दा पनि जनतामूखि हुुनु पर्नेमा उनीहरुको जोड छ ।
गोवा पासाङ भोटे
‘अपर अरुण भोटखोलाबासीलाई हेपेर बनाउन दिदैनौ’
‘म सुरु देखिनै अपर अरुण आयोजना जनताकै लगानीमा बन्नु पर्छ भन्ने व्यक्ति । खाना नखाई पानी मात्र पिएर पनि म यसमा लागेको व्यक्ति हुँ । जिल्लामा अरुण तेस्रो बन्दै छ । तर, त्यसबाट केहि पनि लाभ पाउन सकीएन् । बिदेशीलाई बिक्री गरीसकेको आयोजना हो यो । के हामीले धुँवा र धुँलो मात्र खाने हो ? आयोजना बनाउनको लागि गाडी, घोडा आयोजनास्थलमा पु¥याउन प्रयत्न गरे । व्यक्तिगत रुपमा हेलिप्याड बनाए अहिले उल्टै जनतालाई लात हानेको अवस्था छ । यसमा कसरी भोटखोलाबासी र नेपाली जनताको अपनत्व भयो ? भोटखोलामा बिकास पुग्छ र त्यहिका जनताले प्रत्यक्ष लाभ पाउन भनेर म यो आयोजना आफै बनाउनु पर्छ भनेर लागेको हुँ । अपर अरुण जनतालाई हेपेर बनाउन पाईदैन र दिईदैन् । संखुवासभावासीले बनाउने हो । बिश्व बैंक र अन्य बिदेशी लगानीकर्तालाई बनाउन दिए फर्केर आउदैन् । हाम्रो पहुँच पुग्दैन । त्यो बेला के हामी गालामा हात राखेर टुलुटुलु हेर्ने हो ? त्यसैले दश बर्ष भित्र बनाई सक्नको लागि हामी भोटखोलाबासीको एक मत छ ।’
जयबाबु भोटे
‘भोटखोलाबासीलाई निःशुल्क शेयर हुनु पर्छ’
‘भोटखोलाबासी जहाँ आयोजना स्थल छ त्यहाका जनतालाई निःशुल्क शेयरको व्यवस्था गरीनु पर्छ । बिक्रिको शेयरमा ५० प्रतिशत छुट गरीनु पर्छ । अरुण भोटखोला क्षेत्रको गहना हो गहना मास्दै छौ भने हामीले त्यसबापत के लाभ पाउने हो ? त्यस बिषयमा बाहिर केहि नआएको अवस्थामा कसरी आयोजना अगाडी बढ्छ ? गहना गुमाउदा हामीलाई पर्ने दिर्घकालिन असरलाई कस्ले सम्बोधन गर्छ ? धार्मिक, साँस्कृतिक बिचलन, बाढी पहिरोको जिम्मेवारी कस्ले लिन्छ ? उहाँको भनाई छ । त्यस क्षेत्रका बालबालिकालाई निःशुल्क शिक्षामा पहँुच ,गुम्बा, धार्मिक संस्कृति, भाषालाई सुरक्षित राख्न सकीन्छ की सकीदैन् । हाम्रो पहिचानमा बिचलन आउने कुरा स्वीकार गर्न सकीदैन् ।’
छेन्डुम भोटे
‘हामी सबै एउटै ओछ्यानमा सुत्थ्यौ, त्यसको कारण हामीमा विश्वास थियो । त्यो हामी माथिको बिश्वास बाहिरबाट जानेले गिजोलिन मात्र दिएनन अविश्वास सृजना गरी दिए । मुख्य कुरा दिमाग अर्थात बुद्धि बेच्ने समूहबाट जोगिनु पर्छ । आफ्नो लगानीमा बनाउनु पर्छ भन्ने कुरा सहि हो । हामी पनि सधै अध्यारोमा बस्न सक्दैनौ । हिजोको भोटखोलाका घरको बिश्लेषण गर्नु पर्दछ । हिजो नि एकीकृत बस्ती नै थियो भोटखोला । एउटै घरमा हैन, एउटै कोठामा एउटै ओछ्यानमा लहरै सुत्ने चलन थियो । किन सुतिन्थ्यो ? सबैमा बिश्वास गर्ने कारण थियो । एउटाले अर्कोलाई नछुई सुतिन्थ्यो । अहिले त्यो हराउदै गएको छ । अविश्वास बढ्दै गएको छ । त्यो हाम्रो कारण हैन, यस्तै ठूला प्रोजेक्ट र बाहिरबाट जानेहरु मुख्य बिकृतिको रुपमा रहे । अहिले भोटखोला क्षेत्रमा लागु औषध दुव्र्यसनीको लत युवाहरुमा देखिन्छ । र प्रयोगकर्ताहरुको संख्या पनि बढ्दै गएको छ । अरुण तेस्रोको नाममा जाने, अपर अरुणको नाममा जाने, माथिल्लो किमाथांका अरुणको नाममा जानेहरुबाट त्यो प्रयोग भएको र त्यस्तो अम्मल त्यहाँका युवाहरुमा सरेको देखिन्छ । यसले बिकृति पनि ल्याउदै छ । अपर अरुण आयोजना बनाउने कुरा ठूलो होईन । यस्ता ३/४ वटा आयोजना जनताको लगानीमा बनाउन सकीन्छ । बिकृति, बिसंगति भयो भने बशं बिनाश हुन्छ । अरुण तेस्रो बन्दै छ । जनताले के पायो ? बाटो अरुण तेस्रोले गर्दा तहसनहस भएको छ । जग्गा हुनेले मुआब्जा पायो होला, तर अझै त्यसको लागि लड्नु परी रहेको अवस्था छ । जग्गा नहुने र पहुँच नहुनेले त्यसको असरबाट सधै रोगि हुने ? कुलत, बिसंगतिको शिकार भई रहने ? यस्तो कुरा भोटखोलाबासीलाई मान्य छैन् । बिश्वास गुमि सकेको छ । बाहिरबाट गएका आयोजनाले भाईरस पठाए । तर, भ्रष्टाचार र त्यस क्षेत्रमा हुने आयोजनामा खबरदारी गरी राख्छौ’ ।
मिथुन चाम्वा भोटे
‘अब हामी ब्यूझिँनु पर्छ र अपर अरुणलाई भोटखोलाबासीको अवसरको रुपमा रुपान्तरित गर्नुपर्छ’
‘हाम्रो मुख्य कुरा भनेको हाम्रो अधिकार कसरी सुनिश्चित गर्ने भन्ने हो । जलविद्युत बन्न दिनु पर्छ । बनाउनु पर्छ । बने पछि के पाउँने ? त्यसको सुनिश्चित गरीनु पर्छ । त्यहाँ बस्ने हामी सबै आदीवासी जनजाती हौ । हाम्रो अन्तराष्ट्रिय कानुनले नै हाम्रा बिकासकोलागि सुनिश्चितताको ग्यारेण्टी गरेको छ । तर, के पायौ त हामीले ? किन भने हामीले अध्ययन गरेनौ र अरुको भर प¥यौ । तर, त्यो अवस्था अहिले भोटखोलामा छैन् । सबै पढ्ने र कुनै न कुनै लेवलमा पुग्ने संख्यामा बृद्धि हुदै गएको छ । हामीले काम थालेपछि नतिजा निस्कने गरी थाल्नुपर्छ । र अब थालिन्छ । अन्तरक्रिया अलिक ढीलो भयो जस्तो लाग्यो । यस्तो भोटखोलाबासीको कार्यक्रम सुरुमै हुनु पर्ने थियो । आजदेखि पनि चासो नदिए हामी पछाडी पारीन्छौ । सहि र सत्यको बाटोबाट मात्र भोटखोलाको विकास सम्भव छ । हाम्रो सहभागिता के हुने हो ? अधिकारको बिषयमा अगुवाई कसले गर्ने हो ? हाम्रो जातिय संस्था छ । पहिले त हामीबीच एकमत हुनु प¥यो । बिपन्नको स्तर छुट्याउनु प¥यो । र बिपन्नलाई प्राथमिकतामा राखेर आयोजना बनाईनु पर्छ । अपर अरुण बन्न दिने की नदिने ? त्यो हामी जनताले स्वीकृति दिने कुरा होला । अपर अरुण बन्यो भने हामी बिजुली कीन्ने हैन, बेच्न सक्छौ । बिजुली बिक्रि गरेपछि हामी धनी बन्छौ । एक्लै कराएर केहि हुदैन् । संघ, संस्था मार्फत अगाडी बढ्ने हो । यो आयोजनालाई हामीले अवसरको रुपमा सदुपयोग गर्न सक्नु पर्छ । अझै हामी न ब्यूझिँने हो र निदाई रहने हो भने अपर अरुण आएको र गएको पत्तो हुँदैन् ।’
फूर्पु जेनजेन भोटे
‘अपर अरुणबाट निम्तिने विनाशको जिम्मा कसले लिन्छ ?’
‘अपर अरुण भोटखोलावासीको गौरवको आयोजना हो । विकास संगै विनाश अवश्य हुन्छ । कति विनाश हुन्छ, त्यसको मापन कसरी गरीन्छ ? प्राकृतिक प्रकोप, बाढी पहिरो निम्तिदा त्यसको जिम्मेवारी कसले लिन्छ ? त्यसमा भोटखोलाबासी सचेत हुनु पर्छ । कसरी लगानी गर्ने हो ? जग्गाको मुआब्जा प्रकृया के हो ? बुझ्नु जरुरी छ । निःशुल्क शेयर हुनु पर्छ । शेयरका प्रकृया के हुन ? जग्गा धितो राखेर लगानी गर्ने प्रकृया व्यवस्था कस्तो हुने ? अहिलेसम्म अन्योल छ । क्षमता हुनेले हैन, नहुनेले लगानी गर्ने बातावरण बनाईनु पर्छ । भोटखोलाको प्राविधिक शिक्षा राज्यले निःशुल्क गर्नुपर्छ । प्रत्येक गाउँमा शिक्षक नावा दिनु पर्छ त्यसले सांस्कृतिक बिचलन रोक्न मद्धत गर्छ । जनचेतामुलक कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्छ । जग्गाको उचित मूल्य पाउँनु पर्छ । खेतीयोग्य जमिन छाड्नु त्यसको दिर्घकालिन असर छ । आफ्नो थातथलो छाड्नु राम्रो कुरा हैन, तर हाम्रा उचित मागको सम्बोधन पछि मात्र आयोजना बन्न दिने कुरा ग्यारेण्टी गर्न सकीन्छ र हामी आफ्नो आयोजना आफै बनाउन सक्षम छौ ।’
सुजन खालिङ
‘अहिले खुशी र पछि दुःखी बनाउने काम नहोस्’
‘केका लागि आयोजना ? किन बन्नु पर्छ आयोजना ? स्थानीयवासीले के पाउने ? आयोजना नबन्दा के हुन्छ ? धेरै आयोजना बनेकाछन, ती आयोजनाबाट जनताले के पाए ? जनताले अपनत्व पाउने गरी कसरी आयोजना बनाउने ? आफूले बनाउँदा र अरुले बनाउदाका फरक के हुन् ? स्वदेशी र विदेशीले बनाउदा के हुन्छ ? यावत प्रश्न छन् । यी बिषयमा जनता सचेत हुनु पर्छ । आयोजनाबाट स्थानीयवासीले लाभ पाउन सक्नु पर्छ । मेरो पहिले देखिकै मान्यता यो हो । रोजगारी सृजना र पूर्वाधारको बिकास हुनुपर्छ । स्थानीय बासीन्दामा निःशुल्क शेयरको व्यवस्था हुनुपर्छ । भोटखोला शिक्षा क्षेत्रमा पछाडि परेका कारण शिक्षाको उचित ग्यारेण्टी र पूर्ण रुपमा छात्रबृत्तिको व्यवस्था हनुपर्छ । जग्गाको बर्गिकरण, मुआब्जाको उचित मूल्याङकन, बातावरणको सुनिश्चितता, निःशुल्क बिजुलीको व्यवस्था हुनुपर्छ । अन्य आयोजना जस्तै हजारौ घरधूरिलाई मुआब्जा दिनु पर्ने होइन् । तर, आयोजनाको बिरोधि पनि हामी होइन । आयोजना बनेन भने बिकास पछाडी पर्छ त्यो राम्रो संग थाहा छ । स्थानीयवासीलाई सिपमुलुक तालिम, रोजगारीकालागि अवसर, भोटखोलाका २८ वटा गाउँलाई स्वास्थ्य सेवा, शिक्षा, सामूदायिक भवन, बिद्यार्थीलाई छात्रबृत्तिलगायतको पूर्ण ग्यारेण्टी हुनु प¥यो । भोलिको समस्या भोग्ने स्थानीयवासी भएकाले यस्को दिर्घकालिन सामधान खोजिनु पर्छ । बातवरणको दिर्घकालिन असर, बाढी, पहिरो, भूःक्षयपछि भोलि बस्ती उठिबास हुँदा जिम्मेवारी कसले लिने ? व्यक्तिगत लाभकालागि प्रयोग गर्न पाईदैन् । पर्यटन क्षेत्र, धार्मिक स्थलको संरक्षण, बन बिनाश हुनबाट जोगाउनु पर्छ । अहिले खुशी हुने र पछि दुःखि हुनु नपरोस ।’
छिरीङ भोटे, आमा समूह
‘खोला मासिएपछि हाम्रो गाउँ बिग्रन्छ भन्ने चाहि थाह छ’
‘मुआब्जा पाएर खुशी हुुनु पर्ने कारण छैन् । र राम्रो पनि हैन् । बिदेशीले आयोजना लग्यो भने जंगलमा थाङ्ग्रा काट्नसमेत दिदैन् । घाँस दाउरा गर्न दिदैन् । दबाउछन् । हाम्रो बनको हाम्रो अधिकार हुनुपर्छ । हाम्रो ठाउँको पानीको हाम्रो अधिकार हुनु पर्छ । आफैले गर्दा पो आफ्नो हुन्छ । अरुले ग¥यो भने अरुकै हुन्छ । अहिले खुशी पछि बेखुशी हुनु भएन् । विकास गर्न आफै खट्नु पर्छ । तपाँईहरुको जग्गा इण्डीयाले लान्छ भनेको सुनेका छौ, त्यसो गर्न दिनु भएन । खोला मासिए पछि हाम्रो गाउँ बिग्रन्छ भन्ने मलाई त्यति थाह छ । गरिब दुःखीको ढोका –ढोकामा गएर बुझाउनु पर्छ र आफै काम गर्नु पर्छ भन्ने लाग्छ । सबैसंग लगानी गर्ने पैसा छैन, जग्गा हुनेलाई शेयर र रोजगारी दिनुपर्छ । जग्गा कहाँ राख्ने ? बैंकमा राख्न के गर्नुपर्छ ? बिकासको नाममा बिकृति फैलनु भएन् ।’
प्रतिक्रिया