कुलुङ बंशावली अनुसार आजभन्दा २२ पुस्ता अगाडी सोलुखुम्बुको छेम्सीमा कुलुङ पुर्खा धनमुखको जन्म भएको थियो । धनमुख ५ पाथी पिठोको ढिडो एक्लै खाएर कटुसको रुख उखेल्न सक्ने शक्तिशाली महापुरुष थियो अरें ।

एक साल छेम्सीमा लामो समय खडेरी लागेछ । खडेरी लागेपछि बालीनाली उम्रन सकेन । अनिकालको डरले मानिसहरु चिन्तामा पर्न थाले । जति देवीदेउताको पुजा गरे पनि पानी परेन । एक दिन धनमुखले गाँउभरीको सबैभन्दा शक्तीशाली साँढे गोरुलाई जुँडोमा टोकेर र आफ्नो हातले थिचेर मारिदियो । धनमुखले गोरुलाई टोकेर हल्लाउदा गोरु आकाश थर्किनेगरी करायो । संयोगले त्यस दिन बेलुका गाँउमा पानी परयौ । पानी परेपछि अब अन्नबाली उम्रिने भयो भनेर गाँउलेहरु खुशीले नाच्न थाले ।

गाँउभरी अनिकाल कटाउन साँचेको अन्न संकलन गरेर धनमुखले मारेको गोरुको मासुसंग सामुहिक भोज गरे । उक्त भोजलाई ‘चालिम’ भनियो । अब पानी परेकोले अन्नबाली यसरी लह लह हावाले हल्लाउनेछ भन्दै हावाले अन्न बालीलाई हल्लाएको तालमा गाँउलेहरु नाच्न थाले । त्यही बाली नाँचलाई कुलुङ भाषामा ‘तोस शिल’ भनियो । गाँउलेहरुले धनमुखलाई सम्बोधन गर्ने नाम (दप्सनिङ) ‘निनाम्मा यासामा चादुम्लु युप्लुमा’ राखे जसको अर्थ अत्याधिक खाएर भगवानलाई समेत कुटकुटयाई दिन सक्ने शक्तिशाली व्यक्ती भन्ने हुन्छ ।

कुलुङहरु वर्षमा ३ पल्ट भूमि पुँजा गर्छन् । अन्नबाली लगाउने बेलामा बीउ राम्रोसंग उम्रियोस भनेर फाल्गुनतिर गरिने भूमि पुँजालाई ‘याउतोस’ भनिन्छ । बाली गोडमेल गर्ने बेलामा जेठतिर किराफटयाङग्रा नलागोस भनेर गरिने भूमि पुँजालाई ‘येनामतोस’ भनिन्छ भने असोजतिर प्रकृतिलाई धन्यवाद दिदै बाली उठाउने बेलामा गरिने भूमि पुँजालाई ‘थोतोस’ भनिन्छ । यी तोसहरु कहिले मनाउने भन्ने निर्णय त्यस गाँउका तोस नोक्छोले आफ्ना सहयोगीहरुको सर सल्लाहमा तय गर्छ । यसैले नेपालभरी कुलुङहरुको तोस एउटै सिजनमा भए पनि एउटै मितिमा हुदैनन् ।

जुन दिनदेखि धनमुखले गोरु मारेर पानी परयो त्यो दिनदेखी हरेक साल छेम्सीमा हरेक घरबाट अन्न उठाएर एउटा गोरु काँटी सामुहिक भोज गरेर याउतोसलाई चालिमसंगै मनाउने चलन आएकोमा बि.सं. १८३१ को नेपाल एकिकरणपछि हिन्दु राष्ट्रको घोषणासंगै चालिमको दिन गोरु काटन कानूनी प्रतिबन्ध लाग्यौ । त्यसदिनदेखी सबै घरबाट उठाएको अन्नसंग मरेको गोरुको केही टुक्रा मासुको सुकुटी पकाएर चालिम मनाउने गरिन्छ ।

यसै सन्दर्भमा बि.स.२०६१।६२ तिर नेपालका कुलुङहरुको जातीय संस्था नेपाल किरात कुलुङ भाषा तथा संस्कृति उत्थान संघले सुनसरीमा ‘राष्ट्रिय कुलुङ पुर्खा सम्मेलन’ को आयोजना गरेको थियो । उक्त सम्मेलनमा अन्य विषयको अतिरिक्त कुलुङ जातीको राष्ट्रिय पर्व के हुने भन्ने विषयमा पनि गहन छलफल भयो र हरेक पौष १५,१६ र १७ गते ‘चाक्चाकुर पर्ब’ राष्ट्रिय पर्बको रुपमा मनाउने निर्णय भयो ।

चाक्चाकुर पर्वको खास नाम ‘मिनारी दाचाम चासुम् लो निङदोङ फाइम’ हो, जसको अर्थ मानिसहरुको पौरखले उमारिएको अन्नको साहा रहिरहोस भन्दै भण्डारण गर्नु र नयाँ वर्ष मनाउनु भन्ने हुन्छ । चाक्चाकुर भनेको चाही कुलुङ भाषामा पौष महिनाको नाम हो । यी नाम उच्चारण गर्न अप्थ्यारो पर्ने पर्व पौष महिनामा पर्ने भएकोले बोलीचालीको भाषामा यो पर्वलाई नै ‘चाक्चाकुर’ भनिएको हो ।

डिसेम्बर २१ वा २२ लाई सबैभन्दा लामो रात भएको दिन मानिन्छ तर कुलुङहरुले पौष १५ देखि उता सुर्यको गति फर्केर रात लामो हुदै जाने विश्वास सहित यो दिनदेखि उता गर्मी सिजन सुरु नहुदाको करिब एक ढेड महिना नामहिङवा (सुर्यको किरण फर्कने अवधी) शुरु भएको मान्दछन् र यो समयमा कुखुरा लगायतका पंक्षीहरु ओथारोमा बसे पनि चल्ला कोलल्दैन वा कोरल्नुहुदैन भन्ने विश्वास गरिन्छ । यही तथ्यलाई पुर्खा सम्मेलनले नयाँ वर्षको रुपमा लिएको देखिन्छ । नयाँ अन्न भण्डारणको उत्सव चाही थोतोससंग सम्बन्धित छ । चाक्चाकुरमा पाएसम्म गोरुको मासु खाईन्छ जो २२ पुस्ता अगाडी धनमुखले स्थापना गरेको चालिम पर्वसंग सम्बन्धित छ । विश्वभरी कुलुङहरुले मनाउने तोस र चालिमको मिति फरक फरक भईरहेको अवस्थामा यी सबै कुरालाई मिलाएर वा मिसाएर कुलुङ पुर्खा सम्मेलनले संसारभरीका कुलुङहरुले एउटै मितिमा मनाउनेगरी चाक्चाकुर पर्वको नयाँ शुरुवात गरेको देखिन्छ ।

अन्तमा चाक्चाकुरको शुभकामना ।