केही समयअघि नेपाल सरकार संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयले प्रकाशित गरेको तथ्यांक अनुसार, नेपालमा दैनिक ३९ हजार १ सय २० जना पर्यटकलाई धान्ने बेड (ओछ्यान !) संख्या पुगेको छ । मन्त्रालयले प्रकाशित गरेको उक्त तथ्यांकमा उल्लेख भएअनुसार सन् २०१६ सम्ममा १ सय २० वटा तारे (स्टार) होटल, ९ सय ८५ पर्यटकस्तरीय होटल र २ सय ७१ वटा होम स्टे सञ्चालनमा छन् ।
पर्यटकको परिभाषा अनुसार कुनै मानिसले घरदेखि बाहिर २४ घण्टाभन्दा बढी बिताउने गरी, व्यापारिक लगायत नाफामुलक उदेश्य बिना कुनै निश्चित ठाऊँमा घुम्न जाने व्यक्ति नै ‘पर्यटक’ हुन् । पर्यटकहरुको उदेश्य रुची अनुसार फरक–फरक हुन्छ । जस्तै बिदा मनाउने, तीर्थयात्रा गर्ने, अध्ययन–अनुसन्धान गर्ने, पदयात्रा गर्ने, हिमाल चढ्ने, जलयात्रा गर्र्ने, सभा–सेमिनार गर्ने, स्वाथ्य उपचार गर्न, शिकार गर्र्ने आदि उदेश्यले मानिसहरु घुम्न निक्लन्छन् । उनीहरुलाई खानपान गर्ने र रात बिताउने व्यवस्था गर्नका लागि नै होटल सञ्चालनमा ल्याइएको हुन्छ । भनिन्छ, नेपालमा (मौसमी रुपमा छाप्रे) होटल/लज सञ्चाल सुरु गर्ने समुदाय थकाली हुन् ।
नेपालमा आधुनिक होटल सुरु गर्ने श्रेयचाहिँ विदेशी नागरिकलाई जान्छ । तत्कालीन सोभियत संघका नागरिक बोरिस लिसानोभिचले त्यो बेला ‘बहादुर भवन’ भनेर चिनिने (हालको निर्वाचन आयोगको कार्यलय रहेको) भवनलाई नै होटलको रुप दिएर होटल सञ्चालन गरेका थिए । उनले होटलको नाम राखेका थिए –‘होटल रोयल ।’ त्यस्तै हाल ‘न्यु रोड’ भनेर बढी चिनिने नयाँ सडकमा (नेपाल बैंकको केन्द्रीय भवनसँगै रहेको भवनमा) ‘पारस होटल’ पनि सुरु भएको थियो । त्यसपछि नेपालमा शंकर, अन्नपूर्ण, याक एण्ड यती, सोल्टी क्राउन प्लाजा, साङ्ग्रिला, काठमाण्डौ, मल्ल, हिमालयन, एभरेस्ट, एम्बेसेडर, समिट, नारायणी आदि तारे होटलहरु खुले । पछि आएर हायात रिजेन्सी, र्याडिसन लगायत दर्जनौं ठूला–साना तारे होटलहरु थपिएका छन्, थपिने क्रममा छन् । र नै त हाल १ सय २० वटा त तारे होटलहरुको संख्या नै पुगेको छ । अझ थपिने क्रममा छन् ।
नेपालमा आधुनिक होटल सुरु गर्ने श्रेयचाहिँ विदेशी नागरिकलाई जान्छ । तत्कालीन सोभियत संघका नागरिक बोरिस लिसानोभिचले त्यो बेला ‘बहादुर भवन’ भनेर चिनिने (हालको निर्वाचन आयोगको कार्यलय रहेको) भवनलाई नै होटलको रुप दिएर होटल सञ्चालन गरेका थिए । उनले होटलको नाम राखेका थिए –‘होटल रोयल ।’ त्यस्तै हाल ‘न्यु रोड’ भनेर बढी चिनिने नयाँ सडकमा (नेपाल बैंकको केन्द्रीय भवनसँगै रहेको भवनमा) ‘पारस होटल’ पनि सुरु भएको थियो ।
त्यस्तै सन् २०१५ मा आएको भूकम्पलाई कारण देखाएर असुरक्षित भनी बन्द गरिएको नयाँ वानेश्वरस्थित एभरेस्ट होटल हालसम्म पनि बन्द अवस्थामै छ । त्यसो त यसअघि होटल काठमाण्डौ, शेर्पा होटल, नारायणी होटल, ब्लु बर्ड होटल, क्रिष्टल होटल आदि बन्द भैसकेका छन् । यी बाहेक अन्य कतिपय होटल पनि विभिन्न कारणले बन्द भए । यसरी नेपालमा होटलहरु खुल्ने र बन्द हुनेक्रम चली नै रहेको भए तापनि हाल बन्द हुनेभन्दा खुल्ने क्रमले नै तीव्रता पाएको देखिन्छ ।
यसरी नेपालमा ठूला–साना तारे होटलहरु खुल्ने/थपिने क्रम केवल काठमाण्डौमा मात्रै सीमित नभएर काठमाण्डौको वरिपरि जस्तै चन्द्रागिरी, गोदावरीका साथै बनेपा, धुलीखेल, पनौती, नगरकोट, पोखरा, पुनहिल, विराटनगर, चितवनको सौराहा क्षेत्र (विशेषतः चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज क्षेत्र), नेपालगञ्ज, भैरहवा, गुलरिया, वीरगञ्ज, बुटवल, दामन, जोमसोम, भेडेटार, हिले, गुफापोखरी, फुङलिङ, पाथीभरा, फिदिम, इलाम, बिर्तामोड, धनगढी, महेन्द्रनगर, जुम्ला, रारा, तातोपानी, लुक्ला, नाम्चे, तेङबोचे, पाङबोचे, छुकुङ, गोक्यो, लोबुचे, घोरेपानी, जोमसोम, मुक्तिनाथ, मनाङ, थोरोङ फेदी, धुन्चे, स्याब्रुवेशी, लाङटाङ, गोसाईँकुण्ड, तेह्रथुम जिल्लाको सदर मुकाम म्योङलुङ (हाल बोलीचालीको भाषामा म्याङलुङ भन्ने गरिन्छ ।) लगायत नेपालका अधिकांश सहर बजारमा साना ठूला होटल खुल्नेक्रम बढेको देखिन्छ । कतिपय होटल व्यवसायीहरुले आन्तरिक पर्यटकलाई लक्षित गरेका छन् भने कतिपयले विदेशी पर्यटकलाई लक्षित गरेका छन् । त्यस्तै देशमा आएको संघीयता र विकेन्द्रीकरणसँगै महानगर पालिका, उपमहानगर पालिका, नगर पालिका र गाउँपालिकाको कार्यलय बस्ने पक्का भएका स–साना बजारमा पनि सेवाग्राहीलाई लक्षित गरेर मझौला तथा साना होटल/लज खुल्नेक्रम बढेको छ ।
खासगरी धार्मिक पर्यटक र मनोरञ्न पर्यटक तथा व्यापारिक क्षेत्र÷ठाउँमा तारे तथा पर्यटकस्तरीय होटल/लजहरु खुल्ने क्रम बढ्दो छ । यसै क्रममा रुपन्देही जिल्लाको बुटबल (पुराना मान्छेहरुले बटौली भन्ने गर्छन्ब/टौली भन्ने गरिन्थ्यो) क्षेत्रमा मात्रै होटल उद्योगमा २५ अर्ब रुपैयाँ बराबरको लगानी भैसकेको छ ।
त्यस्तै देशको अन्य पर्यटकीय क्षेत्र र पर्यटकीय संभावना बोकेका क्षेत्रमा पनि स–साना पर्यटकीय स्तरका होटल, लज, गेस्ट हाउस, होम स्टे आदि खुलेका छन्खु/ल्ने क्रममा छन् । तर, होटल उद्योगको क्षेत्रमा दुःखको कुरो के छ भने, हाल नेपालमा चालू रहेका होटलको कोठा (खासगरी काठमाण्डौमा) ५५ प्रतिशतदेखि बढीमा ७२ प्रतिशतसम्म मात्रै प्रयोगमा आएको देखिन्छ । यो भनेको होटल उद्योगका लागि एक किसिमले निराशाजनक स्थिति नै हो । अझ केही ठूला होटल (तारे होटल) सञ्चालकहरुको गुनासो त के सम्म देखिन्छ भने, सरकारले काठमाण्डौ र यस वरिपरि नै होम स्टे सञ्चालनका लागि अनुमति दिएर ठूला होटलहरुमाथि अन्याय गरेको छ । निश्चय नै यसबारेमा पनि बहस र छलफलहरु हुनुपर्ने देखिन्छ ।
एकपटक फेरि पर्यटन मन्त्रालयको तथ्यांकतिरै लागौं । मन्त्रालयको तथ्यांक अनुसार सन् २०१६ मा दैनिक २ हजार १ सय विदेशी पर्यटक नेपाल भ्रमण गर्न आएका थिए । सुखद् कुरो के भने, ती विदेशी पर्यटकहरुले दैनिक औसतमा १३ दिन बिताएका थिए । स्मरणीय छ, सन् २०१५ मा आएको भूकम्प र अघोषित भारतीय नाकाबन्दीका कारण ५ लाख ३८ हजार १ सय १८ जना विदेशी पर्यटकले मात्रै नेपालको भ्रमण गरेका थिए भने, सन् २०१६ मा ७ लाख ५३ हजार विदेशी पर्यटक नेपाल भ्रमणमा आएका थिए । जे होस्, हाल नेपालका होटल, लज, गेस्ट हाउस, होम स्टे आदिले वार्षिक ११ लाख विदेशी/स्वदेशी पर्यटकलाई धान्न सक्ने देखिन्छ । हुन त होटल/लजको कुरो गर्दा ‘पिक सिजन’मा अन्नपूर्ण क्षेत्र, खुम्बु क्षेत्र, लाङटाङ क्षेत्र लगायत पर्यटकीय क्षेत्रमा कोठा पाउन मुस्किल हुन्छ । यसरी हेर्दा काठमाण्डौ लगायतका सेवा सुविधा सम्पन्न सहर बजारका होटलका कोठा ५५ देखि ७२ प्रतिशत मात्रै प्रयोगमा आएको र, पदयात्रा क्षेत्रमा भने बास पाउन पनि मुस्किल हुने, बास पाएपनि कोठा नपाउने डाइनिङ/किचनतिर सुत्नुपर्ने अवस्था रहेको स्थितिलाई के भन्ने ?
प्रतिक्रिया