विराटनगर र काठमान्डौका पर्यटन र साहित्य सँग सम्बन्धित मन्त्रालय, बोर्ड र प्रतिष्ठान सभापोखरी पर्यटकीय साहित्यिक महाउत्सव २०७५/०७६ को प्रस्तावना पत्र पेश गरेर आएको छु । जम्मा ५० लाख मागेको छ मकालु साहित्यिक समाजले। सहभागिता पाए प्रधानमन्त्री देखि ८० बर्षे तिन दर्जन आमा–बालार्इ हेलिकप्टरको सफर गराएर सयौँ कवि कलाकारका साथ आकाशबाट पुष्पबृष्टि गरेर कवि गोष्ठी गर्ने योजना छ । त्यसैको परीक्षण अवलोकनमा मकालु साहित्यिक समाजको कोही न कोही जानु पर्थ्यो । म आफैँ गएँ । यसो गर्न मन लाग्नका कारण त अनेक छन् ।
त्यसमा पनि पुराणका कथाले सभापोखरीलार्इ छोएको सुइँको पाउनु नै हो । लाखौँ बर्ष पहिले ब्यासले पुराण भनेको ठाउँमा लाखौँ बर्ष पछि हामीले कविता सुनायौँ र सुनाउन लगाउँने छौँ । हो, राक्षशहरूले स्वर्गमा विद्रोह गरी बसिनसक्नु पारेपछि इन्द्रादि देवता यहाँआइ सभा बसेको कारण यसको नाम सभापोखरी रहेको कुरा पुराणमा छरे । ऋषिगणहरूबिच शास्त्रीय अन्योल उत्पन्न हुँदा शास्त्रको मन्थन गर्ने ऋषिसभा बसेको कारण सभा भनिने कुरा पनि पुराणमा छ ।
कुनै समयमा द्वैपायन अर्थात बेदब्यास तपस्या गरेको बसेको, पुराण लेखेको र बाचन गरेको आसन भएकोले ताल बिचको कमलासनलार्इ ब्यासासन भनिएको भन्ने त सबैको विश्वास छ । उनले पुराण भन्दा स्रोतालार्इ बस्न तयार गरिएको प्रस्तर भूखन्ड नै हामीले शिव पुज्ने ठाउँ । सबैभन्दा अगाडि दाँयापटि शिव अनि अरू अनेक देवताको स्मरण गरी पूजा गरिन्छ ।
शायद उतिबेलाको बसाइक्रम त्यस्तै थियो होला । अनि अझ दाहिने पट्टि ताल पारी अलिकति सम्म छ, बाँकी प्याराफिट जस्तो छ । त्यहाँ अप्सराहरू नाच्ने र गन्धर्वहरू गाउने गर्थे होलान् ।
तेत्तिसकोटी देवता, अठासी हजार शौनकादि ऋषिहरू र अन्य तिनै प्याराफिटमा बसेर आस्वादन गर्थे । यसो गर्दा नि ठुलो सभा जस्तै देखिन्थ्यो अनि सभा नाम रह्यो भन्छन् । भूबनोट हेर्दा होइन भन्ने ठाउँ छैन । अझ कलस यात्रामा आकाशबाट पुष्पवृष्टि भएको भन्ने कुरा त सत्य सावित गरिदिएको छ । जम्मै पत्थर माथि त्यो पनि अनेक प्रजातिका फुल हामीले अन्यत्र नदेखेका नचिनेका कसरी हरियालीका साथ फुल्छन् त ?
पछि श्रीरामचन्द्रहरू वनवास जाँदा घुम्दै पुगेका तालको जुन वर्णन छ त्यो पनि मिल्छ । हनुमान बुटी खोज्दै उडेर पुगेको पर्वत पो होकि जस्तो पनि छ । महाभारतकालीन युधिष्ठिरादि पाण्डवहरू स्वर्ग जाँदा आरोहण गरेको पर्वत त विचित्रे भिर पक्कै हो । युधिष्ठिर र कुकुररूपी धर्मराज मात्र पुगेको भूस्वर्ग पनि यही हो जहाँ इन्द्र पुष्पवृष्टि गर्दै स्वर्गबाट झरेका पनि थिए।
शिव पुराणमा उल्लेख भएको पूर्वी नेपालका दुर्इ तिर्थ मात्र छन् १ शिवधारा, २ सभापोखरी । सभापोखरीबारे १ शिवपुराणमा, २ स्कन्धपुराण, ३ पद्म पुराण र ४ देवी भागवत गरी चार ओटा पुराणमा उल्लेख भएका उल्लेख र वर्णन भएको छ भनी वृन्दावनबाट पुराणमा शाश्री उतीर्ण खाँदबारीका पन्डित प्रेम शरण शास्त्री पोखरेल बताउँछन् ।
जुन कथाको परिवेश सम्झेर तुलना गरे पनि सभापोखरीको पर्यावरणले मेल खान्छ । पुराणका मात्र हैन कैयन तिलस्मी कथा, दन्त्य कथा र लोक कथाका परिवेश पनि यहाँ मिल्छ । उसो त पारूहाङ र सुम्निमा पनि पहिले डेटिङ गर्न आउँदा साल्पाको चुलीमा गाउदै–नाच्दै पोखरीमा नुहाउँदै वरूण पोखरी शिवधारामा बल माग्दै नुहाउदै हिडे होलान् । पाँच पोखरीमा जलक्रिडा गरेर सभापोखरीमा आए रमाए भन्ने कतै मुन्धुममा पक्कै लेखिएको छ । नाम फरक भयो होला ।
अझ बिहेपछि त पारूहाङ सुम्निमाले बर्षौँ यतै बिताए होलान् । किन भने तल त्रिवेणी परतिर धर्मदेवी छ । पर जौबारीको नागी डाँडामा नागेश्वर महादेव गुफा छ । यी दुवै गुफामा भित्र धर्म ढोका छ । त्यसभित्र झण्डै १५ किमी लामो भूमिगत मार्ग छ रे । बाटोको दायाबायाँ फलफुल र फलैचा कुटीहरू छन् रे । धर्माती मान्छे जाँदा धर्म ढोका खुल्छ रे । आजभन्दा ५० बर्ष अघि एकजना लिम्बु गएर एक बर्षपछि फर्कि आएर त्यसको वर्णन गरेको कुरा फच्याङ निवासी मेरी दिदीले ३३ बर्ष अघि मलार्इ सुनाएकी थिइन । त्यो सुरूङ् माहादेव पार्वतीको पारूहाङ सुम्निमाले गोप्य भेटघाट र बिहरका लागि बनाएका रे । हिउँदमा तल र बर्खामा माथि बसेर बकाइदा शिकार खेल्ने, पशुपाल्ने, सन्तान पैदा गरेर बोल्न सिकाउने गर्थे रे । यिनका सन्तानहरू किराँत थिए । पछि रार्इ र सुब्बा उपाधि पाए । पछि सुब्बाहरूले आफूलार्इ लिम्बु लेखे ।
किराँतहरू पानीलार्इ वा भन्छन् । उनीहरूका अनुसार सफापानी.सवा हो । पछि अपभ्रंश भएर सभा भएको हो । किँवदन्ती र कथा भित्र लुकेका विषयको अनुसन्धान त तद्विषयक विद्वानले गर्लान् नै। मेरो अनुभूतिको तीब्रताले त खोजको ढोका खोल्ने मात्र न हो ।
समृद्धीका स्वरहरु शृंखला १–२०७६
साहित्यकार तारा बहादुर बुढाथोकी (पाख्रिबासे कान्छो) को सभापोखरीबाट धाराबाहिक–१७
प्रतिक्रिया