पेशा, व्यवसाय र दैनिक जीवनको व्यस्तताले गुम्सिएको मान्छे आफुलाई खुला प्रकृतिको काखमा विचरण गराएर उन्मत्त हावाको स्पर्श गर्दै खुला आकासमुनि हरिया दुवोयुक्त चउरमा खुलमखुल्ला लडिबुडी गर्न पाउँदा कत्ति आनन्दित हुन्छ । आजभोलि खाँदबारी, चैनपुर, तुम्लिङटार क्षेत्रका मानिसहरुको यस्तै आकर्षणको केन्द्र बन्दै गएको छ दुःखी डाँडा । सङ्खुवासभा जिल्ला चैनपुर नगरपालिका वडा नं. ११ मा अवस्थित दुःखी डाँडा आजभोलि दैनिक सैयौँ आन्तरिक पर्यटकको गन्तव्यस्थल बन्न पुगेको छ । घुम्दै जाँदा दुःखी डाँडामा भेटिएका मानिसहरुसँगको भलाकुसारीलाई आधार मानेर सानो आलेख प्रस्तुत गर्ने जमर्को गरेको छु ।
दुःखीया टारदेखि दुःखी डाँडासम्म
आजभन्दा लगभग पाँच सय वर्ष पहिला पाल्पाबाट मगर जातिको आगमन भएसँगै हालको दुःखी डाँडामा मानिसहरुको बस्ती बसेको कथन छ स्थानीय रैथाने यामबहादुर मगरको । त्यो भन्दा अगाडि यस क्षेत्रमा बसोबास गर्ने मानिहरुको पत्तो छैन उनलाई । पाल्पाबाट यहाँ आएर बसोबास गर्न थालेका पुर्खाहरुको छैँटौ पुस्ता हो यामबहादुर मगरको पुस्ता । ऊ बेला मानिसहरु यो ठाँउलाई दुःखीया टार भन्ने गर्थे । यसैको पाँच सय मिटर पूर्व अर्कोे यस्तै समतल बसेको टार छ जसलाई हाल पनि सातटारे भनिन्छ ।
विश्वकै होचो अरुण उपत्यकाको काखमा रहेको यो क्षेत्रमा पिउने पानीको अत्यन्तै दुःख रहेको र यहाँका मानिसहरुले पिउने पानी बस्ती भन्दा एक किलोमिटर तल रहेको अरुण नदीबाट उकालो बोकेर प्रयोग गर्नुपर्ने भएकोले ठाउँ समथर भएर पनि पानीको अभावले मानिसहरुलाई दुःख भएको कारण यस ठाउँको नाम दुःखीयाटार रहेको स्थानीय बासिन्दाको भनाइ छ । दुःखीया टारभन्दा तीन सय मिटर पश्चिममा बसोवास गर्ने मानिसहरुले प्रयोग गर्ने पानीको कुवा अत्यन्तै दुर्गन्धित भएको हुनाले त्यस ठाउँको नाम नै गन्देपानी भनेर राखिएको रहेछ । सङ्खुवासभाको सभा नदी पश्चिम, भोजपुर जिल्लाको सम्पूर्ण उत्तरी भू–भाग, सोलुखोम्बु र खोटाङ जिल्लाको पूर्वी क्षेत्रका मानिसहरुको आवतजावत र दैनिक उपभोग्य खाद्यन्न तथा लत्ताकपडा आयत गर्ने र स्थानीय स्तरका उत्पादन निर्यात गर्ने प्रमुख बाटो यही क्षेत्र भएर आउने जाने गर्नुपर्ने थियो ।
त्यो बाटो गरेर हिड्ने भरियाहरुले पानीको दुःख भएकै कारण सो क्षेत्रमा खाना पकाएर खान परे वा बास बस्न परे पानी पाउने ठाउँबाट पानी बोकेर जानुपर्ने बाध्यता रहेको अनुभव सुनाउछिन् दिलकुमारी राना मगर । मानिस बस्ने बस्तीमा पछिल्लो समयमा खाने पानीको ब्यवस्था भए पनि दुःखी डाँडा जाने मानिसहरुले भने अझै पनि पानी बोकेरै जानुपर्ने बाध्यता छ । उतिबेला दैनिक पाँच सय भन्दा बढी यात्रु तथा ढाक्रेहरु हिड्ने गरेको यहाँको गोरेटो बाटोमा आज कालोपत्रे सडक सुबिधा छ । बस्ती भन्दा सात किलोमिटर पश्चिममा रहेको तुम्लिङटार विमानस्थलबाट उड्ने जहाजहरु यहाँका घरहरुको छानामा छाँया पार्दै उड्ने गरेका छन् । कालोपत्रे सडकमाथि गुड्ने गाडी र छानामाथि उड्ने जहाजले आफूहरुको जीवनमा खासै परिवर्तन ल्याउन नसकेको गुनासो गर्दै आज पनि रुखो जमिनमाथि तील र मकैको खेती गर्दै जीवन गुजारा गरिरहेछन् यहाँका बासिन्दाहरु ।
विगत तीन बर्षबाट यहाँ मानिसहरुको बाक्लो चहलपहल छ, त्यो भन्दा अगाडि यहाँ यसरी मानिसहरु आएर रमाउने गरेको कहिल्यै देखिएको थिएन । अहिले मानिसहरु आउँछन्, रमाउछन्, पिक्निक खान्छन्, फोटो खिच्छन्, भिडियो बनाउँछन् र रमाईलो गरेर जान्छन् यहाँ आउनेहरु । यसरी आउनेहरुले नै यस ठाउँको नाम दुःखी डाँडा राखेछन्, पहिला दुःखीया टार भनिन्थ्यो अहिले दुःखी डाँडा भएको छ यामबहादुर मगर भन्छन् ।
दुखी डाँडाका जग्गा धनिहरु मध्ये एक यामबहादुर मगर ।
दुःखी डाँडाका जग्गाधनीहरुको आफ्नै दुखेसो
सुन्दर डाँडाहरु, हरिया चउरहरु, अरुण उपत्यकाका वरिपरि उभिएका पहाडहरु, अनि तल निरन्तर बगिरहेको अरुण नदीको दृष्य, मन यसै यसै लोभिन्छ यहाँ पुगिसकेपछि । त्यसैले पनि होला एकपटक यहाँ पुगेको मानिस फेरि फेरि भेटिइरहन्छन् त्यहीँ ठाउँमा । दुःखी डाँडा आउन जान कुनै समस्या नैं छैन, राजमार्गको पेटीमा छ यो सुन्दर ठाउँ । गाडीमा चढेर नै पुग्न सकिन्छ गन्तव्य सम्मै । डाँडाभरि पार्किङ गरेर राखिएका हुन्छन् गाडी तथा मोटरसाईकलहरु । यस्तो स्वर्गको टुक्रा झैँ स्थानमा पुगेर नरमाउने मन कसको होला र ?
दुःखी डाँडामा पुगेर रमाएर फर्कनेहरुको सुख जस्तो छैन यहाँका जग्गाधनीहरुको ब्यथा, मानिसहरु पुगेर रमाउने गरेको सडक देखी दुःखी डाँडाको पुछारको चउरसम्म जग्गाको धनी पुर्जा बोकेर बार्षिक जग्गाको तिरो तिर्दैछन् जग्गाधनीहरु । त्यहाँ भन्दा बाहिरको जङ्गलको क्षेत्र चाहिँ सामुदायिक वनको क्षेत्र हो । दुःखी डाँडाको माथिल्लो चउरमा तीलको खेती लगाएको तर तल्लो चउरमा गाईवस्तु चराउन चरन छाडिएको हो । तर आजकल त्यता गाईवस्तु लगेर जान नै लाज लाग्ने गरेको स्थानीयको भनाई छ । आफ्नै बारी आफैलाई विरानो भएको छ आजभोली उनीहरुलाई । दुःखी डाँडा रहेको क्षेत्र यामबहादुर राना मगर, छत्रबहादुर राना मगर, दिलकुमारी राना मगर, ईन्द्रबहादुर थापा मगर र बीरबहादुर राईको निजी स्वामित्वमा रहेको जग्गा हो ।
यहाँ घुम्न आउने पर्यटकहरुले सो क्षेत्रको वातावरणमा नकारात्मक असर पार्ने कार्यहरु गरेको गुनासो छ जग्गाधनीरुको । चउर वरपर उनीहरुले प्रयोग गरेर फालेका पानीका बोतलहरु, प्लाष्टिकका सामग्रीहरु, वियरका बोतल फुटाईएका सिसाका टुक्राहरु र अन्य फोहोरजन्य सामग्रीहरुको उचित व्यवस्थापन नगरी दिँदा त्यस क्षेत्रको सुन्दरतामा असर पर्ने देखिन्छ नै ।
दुःखी डाँडामा पलाएका सुखका पलाँसहरु
दुःखी डाँडा यति धेरै मानिसहरुको चहलपहल हुने ठाउँ होला भनेर कहिल्यै सोचेकी थिईनन् स्थानीय जग्गाधनी दिलकुमारी मगरले । बाजे वराजुहरुले सातटारे बेचेर ठिक गरेको रहेनछ भन्ने लाग्न थालेको रहेछ आजभोलि दिलकुमारी मगरलाई । दुःखी डाँडामा मानिसहरुको बाक्लो आवतजावत हुन थाले पछि स्थानीय निकायले पर्यटन प्रवध्र्दनको लागि जग्गाको कुरा गरेको तर आफूहरु तत्काल त्यसको लागि तयार नभएको यामबहादुर मगर बताउँछन् । खाँदबारी बजार र तुम्लिङटारका व्यवसायिक मानिसहरुले सो क्षेत्र किन्न दिन वा दश पन्ध्र बर्षलाई लिजमा दिन भनेर आउने गरेकोले सो क्षेत्रको भविष्य राम्रै होला कि ? भन्ने आशा लागेको रहेछ यहाँका जग्गाधनीहरुलाई । आफैँहरु मिलेर पर्यटन व्यवसायको सुरुवात गर्ने मनस्थिति पनि रहेछ उनीहरुको । जग्गाधनीहरुको आन्तरिक सल्लाह मिल्न नसकेकोले ठोस कार्य अगाडि बढाउन समस्या रहेको याम बहादुर मगरसँग तीतो अनुभव पनि रहेछ ।
अन्त्यमा, दुःखी डाँडामा रमाउन जानेहरु रमाउन पाउन्, स्वच्छ, सफा र सुन्दर वातावरण कायम राख्न सबै पर्यटकको ध्यान पुगोस्, र जग्गाधनीहरुको निराशा खुशीमा परिणत होस्, शुभकामना ।
खाँदबारी १ का भरत कुलुङ हिमालय माध्यमिक विद्यालयका मावि शिक्षक हुन् । शिक्षणको अलवा कुलुङले साहित्य क्षेत्रमा पनि कलम चलाउछन् ।
प्रतिक्रिया