छैटौं दिन (२०७८ साल श्रावण ११ गते सोमवार)

आज यात्राको छौंटौ दिन । मेरो वानी विहानै उठेर हट्टहुट्ट गरेर कराउने । शिवधार, पार्वती गुफा दर्शन गर्ने दिन चाडो गर्न पर्छ भनि साथीहरुलाई कराए । ग्यास सिलिन्डर, म्याटीस, सिलीपीङ्ग व्याग त्यही छोड्ने भईयो । झोला हलुङ्गो भयो । ५ः३० वजे शिवधारा नेहाँ खर्क तिर लागियो । शेर्पा भाषामा नेहाँ भनेको भगवनको वास हो । नेहाँमा एउटा चौरी गोठ छ । याङ्लेबाट नेहाँ मजाले हिड्नेलाई एक घण्टा लाग्छ । नेहाँमा पुगेर झोला राखेर वरुणमा नुहाउन झरियो । नुहाएर झोला गोठमा राखेर फूलपाती र थोरै खानेकुरा चक्लेट विष्कुट लिएर ७ वजे शिवधारा दर्शन गर्न उकालो लाग्यौं ।

मैले शिवधारा दर्शन २०६६ र २०७६ सालमा गरेको थिए । वाटो निकै जटील थियो । म आफू भिरपाखा निकै हिडेको भिर देखेर नडाराउने मान्छे तर पनि निकै डराएको थिए । २०७६ सालमा संघिय सांसद राजेन्द्रे गौतम ज्यूले शिवधाराको दर्शन गर्नु भए पछि वहाँको पहल कदममा पर्यटन मन्त्रालयबाट रकम विनियोजित गरी छोपाल शेर्पाको अध्यक्षताबाट भिरको बाटो निर्माण सारै राम्रो गरी बनाएको रहेछ । बाटो सजिलो भएछ । राजेन्द्र गौतमलाई धेरै धन्यवाद दियौ । छोपाल भाइको गुणगान गायौ । हामी २ घण्टामा शिवधारा पुगियो । अरुवेला ३ः३० घण्टा लाग्थ्यो ।

शिवधारा र पार्वति गुफा

शिवधारा उत्पती कथामा ईक्ष्वकु वंशका एक वाहुक नामक राजा थिए । उनका वाह्र पत्नी थिए । उनी शत्रुहरुवाट पराजीत भइ एउटा सानो शहरमा लुकेर वसें । उनको त्यहाँ देहान्त भयो । उनको मृत्यु पश्चायत पटरानी करुणामही सती जान तयार भईन । जव उनी सतीको रुपमा आफ्नो पतीको चीतामा सती चढीन , उनले राजापुरोहितलाई आफ्नो पतीका कुनै सन्तान नभएकाले राजा गूरुले नै चितामा आगो लगाउन आदेश गरीन । जब राज गुरु आगो लगाउन तयार भए त्यसै वखत ऋषि अरुवु त्यहाँ आइ पुगेर राजपुरोहितलाई आगो नलगाउन आदेश गरे । रानी करुणामही अत्यन्त रीसाइन तब ऋषिले भने हे महारानी करुणामही मैले सती प्रथाको विरोधि त गरेको हैन तर दिव्यदृष्टिले हेर्दा तपाईको पेटमा महाराज वाहुकको सन्तान देख्दछु । त्यसैले तपाई सती नजानुहोस् । यति भने पछि रानी चिताबाट ओर्लिन , पछि यीनै रानीवाट महाराज सगरको जन्म भयो ।

महाराज सगरका जेठी रानी केशिनीका छोरा अंशुमान र कान्छी सुमतीबाट साठ्ठीहजार दैविक पुत्र जन्मिए । राजा सगर सक्तीशाली थिए । यीनले आफ्नो साम्राज्यालाई थप वृद्धि गर्नका लागि एक ठूलो धार्मिक अनुष्ठान गर्न इच्छुक भए । उनले अश्वमेघ यज्ञ गर्ने योजना बनाए । अश्वमेघ यज्ञका लागि तयार पारीएको घोडा ईन्द्रले चोरी लगेर कपिल ऋषिको कुटी अगाडी वाधि दिए । सगर राजाका कान्छी पटीका साठ्ठीहजार छोराहरु अश्व घोडाको खोजी गर्दै ऋषिको आश्रममा पुगे । यीनै ऋषिले हाम्रा यज्ञका लागी तयार पारेका घोडा चोरी ल्याए छन् भनि ऋषिलाई तथानाम गाली गर्न थाले । यो वेला ऋषि ध्यानमा थिए । त्यही वेला ऋषिलाई आक्रमण भयो र ऋषिको ध्यान भङ्ग भयो ।

उनको आँखावाट आगाको ज्वाला निस्कियो र सागरका साठ्ठी हजार छोराहरु जलेर भष्म भए । केही समय पछि राजाका जेठी रानी पटिका एक मात्र राजकुमार अंशुमान पनि घोडा खोज्दै सोही ठाउमा पुगे । आफ्नो घोडा वाधेको साथै ठूलो भष्म खरानी रासलाई देखेर राजकुमारले ऋषिसंग सोधे ऋषिले सबै कुरा बताए । राजकुमारले आफ्ना भाईहरु भएको र तीनका भौतारीएका प्रेतात्मालाई कसरी मोक्ष प्राप्त गरी स्वर्ग पठाउन सकिन्छ भनि सोध्दामा स्वर्गबाट गंगा ल्याई पखालियो भने यीनीहरु प्रेतात्माबाट छुटकार पाउछन् भनि ऋषिले बताए । सोही अनुसार गंगालाई पृथ्वीमा ल्याउन अंशुमान व्रम्हको तपस्यमा बसें । अंशुमान तपस्यमा नै मृत्यु भयो । उसको छोरा दीलीप फेरी तपस्यमा बसें । उनको पनि तपस्यमा बसें कै बेला मृत्यु भयो ।

फेरी उनका छोरा भगीरथ व्रम्हको तपस्यमा बसें । व्रम्ह खुशी भएर छोरी गंगालाई पृथ्वीलोकमा पठाउन खुशी भए तर गंगा पृथ्वीमा आउन खुशी थिनन् । तर वुवाको आज्ञाले जानै पर्ने भयो । गंगाले सर्थ राखिन् मलाई पृथ्वीले थाम्न सक्दैनन् म पातलमा पुग्छु मलाई थाम्ने शिवजी मात्र हुन् भनि भगिरथलाई भने । भगीरथले शिवको तपस्य गरी शिवजीले गंगालाई थामी दिने वचन दिए । गंगाले शिवजीलाई नै पातल पुर्याउने घमण्डका साथ झरें । यो कुरा शिवजीले थाहा पाएर धेरै वर्ष गंगालाई शिवजीले आफ्नो जटामा हराई दिए । त्यसै समयमा शिवजीको जटाबाट चुहन गएका सात गंगाहरु मध्ये शिवधारा गंगा पनि एक हुन् । यीनै शिवधारा गंगामा नुहाई भगिरथ पवित्र भए । भगिरथ आफ्नो दिव्य रथमा चढी कपिलमुनी ऋषिका आश्रम तर्फ गए । गंगा पनि भगिरथलाई पछयाउदै गईन् । बाटोमा जादाजादा जहन मुनि ऋषिको आश्रम आयो ।

गंगा हिड्ने बाटोमा आश्रम परेकाले आश्रम पानीले भरीयो । ऋषि रिसाएर सम्पूर्ण पानी पिए । शिवजी लगायत सबै देवीदेवताले जहन ऋषिको आरधना गरी गंगा तपाईकी छोरी समान हुन् छोडि दिनस् भनि आग्रह गरे पछि ऋषिले गंगालाई कानबाट निकालि दिए । जहनमुनिको पुत्री भएकाले गंगालाई जान्ह्वी पनि भनिन्छ । त्यस पछि भगिरथ कपिल मुनिका आश्रम तर्फ गए । गंगा पनि पछयाउदै कपिलका आश्रम गए । कपिलमुनिको आँखाबाट निस्किएको आगोको तेजले जलेर भष्म भएका भगिरथका पूर्वजको भष्म माथि गंगा वगिन् । तव सबै पूर्वजहरुको उद्वार भयो । उनीहरुको प्रेत्आत्माबाट देवात्मामा रुपान्तर भए । यो देखेर व्रम्ह जी असाध्यै खुशी भई गंगा तिम्री पनि पुत्री हुन् त्यसैले शिवधारा गंगा समुद्री सतहमा पुगे पछि भगीरथी गंगाका नामले भविश्यमा प्रशिद्व हुनेछिन् भनि वरदान दिए । यी शिवधारा गंगालाई भगीरथीगंगा, जान्हवीगंगा, मोक्षदाहीनीगंगा आदी नामले पुकारीन्छ ।

भगीरथले आफ्ना पूर्वजको अश्वमेघ यज्ञ असफल बनाउने देवराज ईन्द्रलाई यज्ञ अवधि भरी सोमरस पान गराएर लठ्ठ बनाई यज्ञ पुरा गरी गंगाको किनारमा स्वर्णघाट तयार गरे । यस घाटमा सुन्दर रथ तयार गरी धन सम्पती र गाई व्रम्हणहरुलाई दान गरे । भगीरथले पीत्रृहरुको उद्दारका लागी युगयुग सम्म अग्रणी भुमिकामा बाचि रहें । जसले शिवधारा गंगामा गई स्नान गर्छ , उसलाई शुखको प्राप्ति , चिताएको र मागेको वरदान पुरा हुने साथै आफ्ना सम्पूर्ण पीत्रृहरुको उद्वर हुने विश्वस गरिन्छ । ( श्रोतः डम्बरप्रसाद बाह्रकोटी )

त्यस्तै अर्को स्वास्थानी माताको व्रतकथा अनुसार जब पार्वतीको परिक्षणको लागि शिवजी ईन्द्रको रुप धारण गरि ठूलो पोखरी हुदै जादामा ठूलो पोखरीमा हात्ती आहल खेलेको र शिवजीले बस्नको लागी शिवधारामा ओडार बनाएको र पानीको आवश्यकता पर्दा त्रिशुलले हानी पानीको धारा निकालेको भन्ने भनाई छ । शिवधार निकै उचाईबाट निस्किएको हेर्न लायक र कम्तिामा एकपटक दर्शन गर्नै पर्ने देवश्य रहेको ठाउ छ ।

शिवधारा

चमेलीले हाम्रो साथ छोडेको थिएन । तल किलागाडेर साङ्ला लगाएको ठाउमा मेदीनी सरले बोकेर तार्नु भयो । माथि धारामा पुगे पछि मेदीनी सरले नै शिवधारमा लगेर नुहाई दिनु भयो । उ पनि हाम्रो तिर्थालु यात्रीको एक सदस्य थियो । शिवधाराको दर्शन पछि हामी उत्तरपूर्वमा रहेको गणेश थान र पार्वती गुफामा दर्शन गर्न पुगियो । पार्वती गुफामा पनि पार्वती धारा छ । यो बाहिराबाट झरेको छ । पार्वती माताले शिवजी पति पाऊ भनि स्वास्थानी माताको व्रतवस्दा नुहाएको पार्वती धारा भनिन्छ । तीनवटा पार्वती रेखाहरु रहेको छ । पहिलो रेखा कटेर गएर पानी माग्दा पानीधारा आएर भिजाउछ । दोस्रो रेखा काटेर जानु हुदैन भनिन्छ । धारा तेस्रो रेखा कटेर पर जादैन । पानीधारा घुमि रहेको हुन्छ ।

गणेश थान

स्वास्थानीको व्रतकथा अनुसार पार्वतीलाई विष्णु भगवनलाई दिए पछि उसका सखीहरुले विवाह आउने दिन लुकाएको गुफा भनिन्छ । पाँच छ जना अट्न सक्ने सानो गुफा रहेको छ । गुफा भित्र पुजा गरीन्छ । गुफा माथि एउटा खोपी देखिन्छ । खोपीमा ढक्कि पैसा फाली छिराएमा मनले चिताएको कुरा पुरा हुन्छ भनिन्छ ।

पार्वती गुफा

हामी पार्वती धारामा थापीएर , पार्वती गुफामा दर्शन गरेर आफूले लगेको चकलेट, विष्कुट र मकै खाएर तल नेहाँमा फर्कियौं । नेहाँमा आइपुग्दा दिनको बाह्र वजेको थियो । गोठमा चिया बनाएर चिउरासंग खाएर १ः०० वजे हामी वेसक्यामको लाङ्माले तिर लागियो ।
नहाँखर्क परी आमाभुजुङ भन्ने ठाउछ । मकालु वेसक्याम जादा सो ठाउ रुटमा पर्र्दैन । त्यहाँ पनि मानिसहरु दर्शन गर्न जान्छन् । विशेषत छोराछोरी माग्न त्यस ठाउमा जाने गर्दछ ।

पार्वती धारा र पार्वती तीन रेखाहरु

आमाभुजुङ भनेको हिमाल राजा हिमाल रानीको ठाउ । आमाभुजुङको अर्थ पेट बोकेको , साच्चै परबाट हेर्दा त्यस्तै देखिन्छ । मेनुकाले पार्वती पेटमा हुदा गर्भ बोकेको भन्ने कथन छ । विशेषता यहाँ छोराछोरी नहुनेहरु छोराछोरी माग्न जान्छन् ।

त्यसको नजिकै शिव र पार्वतीको विवाह हुदा देवताहरु, शिवका गणहरु नन्दी भृङ्गी प्रमथ गण भूत प्रेत पिशाच साथमा जन्ति भएर गएका थिए । आमा भुजुङ्गको नजिक भूतदहमा भूत प्रेत पिशाच बसेको पौडी खेलेको भन्ने भनाई रहेको छ । अहिले त्यस दहको छेउछाउ नजानु मरिन्छ भनिन्छ । त्यस दहको छेउछाउ भेडाबाख्रा , चौरी गाईहरु पनि जादैन । आमभुजुङ्गको पारी तिबुक झरना रहेको छ । जुन झरना पहाडको ठूलो प्वालबाट निस्किएको छ । जस्को उत्पती दुईवटा भनाईहरु रहेका छन् ।

शिवजीको विवाहमा गएका देवताहरुका वाहनहरु तिर्खाएर पानी खाना खोज्दा शिवजीले शंखले हानी निकालेको पानीको झर्ना भन्ने भनाई रहेको छ भने त्यस्तै अकौ भनाई सो झर्नाको ठीक पल्लोपटी तिब्बत क्षेत्रमा अघी काली नाग भएको ताल थियो रे । नागले धेरै मानिस खाएकाले गर्दा त्यस ठाउका मानिसले महागुरु (शेर्पा लामाहरु शिवजीलाई महागुरु भन्दछन् ) को आराधाना गरी खुशी पारी शिवले त्रिशुलले हान्दा पार हुन नसकेको र फेरी शंख प्रहार गर्दा कालीनाग मारीत्यसको रगत सो प्वालबाट निस्किएको भन्ने भनाई रहेको छ । तिबुक झर्ना साच्चै हेर्न लायकको छ ।

शिवधारा मुनि नेहाँ खर्कको दृश्य

नेहाँबाट वरुण तरी मकालु वेसक्याम तिर लागियो । ज्याकखर्क , तिवुक झर्ना र टोडासो हुदै लाङ्माले तिर लागियो । टोडासो भनेको घोडाको तवेला भन्ने अर्थ लाग्द रहेछ । शिवजीले घोडा वाधेको भन्ने भनाई रहेको छ । पहरामा किला ठोकेको एउटा प्वाल देखिन्छ । लाङ्माले देखि केही तल २०७३ साल चैत्रमा विशाल हिमपहिरोले बनाएको खोलाको किनारै किनार हिडेर केही माथिबाट खोला तरी लाङ्माले तिर उकालो लागियो । लाङ्माले पुग्दा वेलुकाको ५ वजेको थियो । तातोपानी र चीया पिएर आगो तापेर शशीरलाई सेकाउदै उफर वजाएर साथीहरुले मजा लिनु भयो । दुई चार जनाले लोकल चिरिप्पा लिएर जीउलाई ततायौ । अरु वेला चुरोट नतान्नेले पनि चुरोटको स्वाद लिनु भयो । खाना खाएर मजाले सुतियो ।

बाँकी लेख पढ्न तलको शिर्षकमा क्लिक गर्नुहोस ।

सातौं दिन (२०७८ साल श्रावण १२ गते मंगलवार)